Kazimierz Prószyński urodził się 4 kwietnia 1875 roku w Warszawie, w patriotycznej rodzinie szlacheckiej.

Jego dziadek, Stanisław Antoni Prószyński, został zesłany w 1856 roku na Syberię za działalność konspiracyjną. Po odbyciu kary zamieszkał w Mińsku, gdzie założył profesjonalny zakład fotograficzny. Tam też na świat przyszedł jego syn, Konrad, który robił zdjęcia amatorsko oraz był wydawcą prasy. Można zatem rzec, że Kazimierz, jako potomek osób tak blisko związanych z fotografią, zamiłowanie do tej dziedziny otrzymał po części w genach. W wieku 9 lat został osierocony przez matkę Cecylię, a w wyniku ponownego ożenku swojego ojca zyskał liczne rodzeństwo.

Kazimierz od wczesnych lat wykazywał zdolności do nauk ścisłych, dlatego po ukończeniu gimnazjum w Warszawie rozpoczął naukę na politechnice w Liège w Belgii. Tam też, jeszcze jako student, ale zarazem utalentowany wynalazca, skonstruował swoją pierwszą maszynę – pleograf, która służyła do rejestracji i późniejszego odtwarzania obrazu. W 1895 roku przy użyciu tego wynalazku zostały zrealizowane pierwsze filmy krótkometrażowe, które stworzyły podwalinę polskiej kinematografii. Tym sposobem wyprzedził barci Lumiere, którzy swój kinematograf stworzyli rok później. Niestety wskutek braku możliwości finansowych Prószyński nie mógł wypromować swojego wynalazku. Po ukończeniu studiów powrócił do Warszawy, gdzie wynalazł kolejny aparat – ekspedytor uniwersalny. Maszyna ta miała być pomocna w składaniu i pakowaniu arkuszy papieru w wydawnictwie ojca Kazimierza, redaktora gazety „Promyk” oraz „Gazety Świątecznej”.

W 1901 roku założył drugą w historii polskiej kinematografii wytwórnię filmową Towarzystwo Udziałowe „Pleograf”, która zrealizowała takie filmy, jak: „Powrót birbanta” oraz „Przygoda dorożkarza”. Pierwsze ekranizacje odbyły się pomiędzy 31 marca a 2 kwietnia 1902 roku w Teatrze Letnim w Ogrodzie Saskim w Warszawie i przedstawiały sceny z życia codziennego mieszkańców miasta, jak np. „Ruch uliczny przed pomnikiem Mickiewicza”, „Wyścigi”, czy „Na Placu Św. Aleksandra”.

W 1907 roku Prószyński rozpoczął pracę nad aeroskopem, który był pierwszą na świecie ręczną kamerą filmową o napędzie automatycznym. Wynalazek ten umożliwiał wykonywanie zdjęć reporterskich, bez konieczności używania statywu, gdyż drżenie rąk kamerzysty było stabilizowane przez żyroskop. Ponieważ kamera napędzana była sprężonym powietrzem, trzeba było podpompowywać ją po 10-15 minutach kręcenia obrazu. Swe prace ukończył we Francji, gdzie w 1909 roku otrzymał patent na aeroskop. Wówczas wyjechał z nim do Wielkiej Brytanii, gdzie również otrzymał patent oraz znalazł inwestorów, dzięki którym udało się wprowadzić urządzenie do produkcji seryjnej. To właśnie aeroskopem nakręcono 22 czerwca 1911 roku pierwszy polski reportaż z koronacji angielskiego króla Jerzego V w Londynie. Urządzenie było powszechnie używane do połowy lat 30. XX wieku i dzięki niemu udało się sfilmować walki I wojny światowej.

W 1913 roku Prószyński nakręcił pierwsze filmy dźwiękowe wykorzystując swój kolejny wynalazek – kinofon. Mimo iż umożliwiał on zgranie się fonii z obrazem, co było w tamtych czasach pionierskim osiągnięciem, to niewłaściwa promocja wynalazku sprawiła, że stracił on szansę na wzmocnienie pozycji wynalazcy na kartach historii kinematografii. Wybuch I wojny światowej wpłynął na decyzję Prószyńskiego o wyjeździe wraz z poślubioną rok wcześniej Angielką Dorothy Abrey do Stanów Zjednoczonych. Tam też założył przedsiębiorstwo, które miało promować jego kolejny wynalazek – kamerę ręczną „Oko”. Pomysł upowszechnienia amatorskiego nagrywania w społeczeństwie został zniszczony przez wielki kryzys. Nikt nie chciał podjąć się inwestycji w produkt, który według postulatów twórcy miał mieć jak najniższą cenę, albowiem taka lokata nikomu by się najzwyczajniej nie opłaciła. Wówczas autor własnoręcznie zniszczył 100 pierwszych egzemplarzy, by nikt nie skopiował jego pomysłu.

W listopadzie 1919 roku rodzina Prószyńskich powróciła do niepodległej ojczyzny, gdzie wynalazca kontynuował swoją innowacyjną działalność. Zalicza się do niej chociażby opracowanie projektu lampy totalnej, która miała zastąpić żarówkę w projektorach filmowych, czy autolektor – urządzenie pomocne w czytaniu osobom słabo widzącym oraz niewidomym. Niestety dokumentacja obu wynalazków uległa destrukcji podczas powstania warszawskiego

Jako wielki patriota Kazimierz Prószyński podjął działalność konspiracyjną, za co dwukrotnie został aresztowany, za pierwszym razem zwolniono go już po 10 dniach. Drugie zatrzymanie miało miejsce w trakcie powstania warszawskiego. Wówczas, 22 sierpnia 1944 roku, wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen. Zmarł 13 marca 1945 roku, jako 70-letni więzień o numerze 129957, w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen, na kilka dni przed wyzwoleniem przez Amerykanów. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Kazimierz Prószyński, za swoje niepodważalnie pionierskie odkrycia i zrewolucjonizowanie branży filmowej nazywany jest Kolumbem kinematografii. Pomimo swych osiągnięć pozostał przez wiele lat zapominany, dlatego my – w serii o Polskich wynalazcach, przybliżamy tę niezwykłą postać i jej wielkie osiągnięcia, by na zawsze zapewnić mu zasłużone miejsce w naszej pamięci.

Fot. Wikipedia / Domena publiczna