Jan Szczepanik urodził się 13 czerwca 1872 r. w Rudnikach koło Mościsk, w biednej rodzinie chłopskiej jako nieślubne dziecko Marianny. Wcześnie został sierotą, a jego wychowaniem zajęli się ciocia Salomea i wujek Wawrzyniec Gradowicz mieszkający w Krośnie.

Edukację rozpoczął w szkole ludowej w Krośnie, a kontynuował w gimnazjum w Jaśle, gdzie wyróżniał się zdolnościami matematycznymi i przyrodniczymi. Jednak szkoły tej nie ukończył. W roku 1891 został absolwentem seminarium nauczycielskiego w Krakowie i zaczął pracować jako nauczyciel w podkarpackich wioskach. Już wtedy jego pasją stały się odkrycia i wynalazki z dziedziny techniki. Zajął się np. doskonaleniem prymitywnych krosien używanych przez miejscowych tkaczy chałupników, z których pracą stykał się od dzieciństwa.

W roku 1896 Szczepanik porzucił nauczanie i powrócił do Krakowa. Interesowało go połączenie fotografii oraz barwnego tkactwa, dlatego rozpoczął pracę w sklepie Stowarzyszenia Tkaczy oraz w sklepie fotograficznym Ludwika Kleinberga, gdzie poznał technologię oraz konstrukcję ówczesnych aparatów oraz przyborów fotograficznych. Kleinberg popierał i finansował prace badawcze Szczepanika, któremu udało się dzięki temu jeszcze w 1896 r. stworzyć i opatentować w wielu krajach Europy metodę fotoelektryczną żakardowego powielania wzorów tkackich.  Pozwoliło to na skrócenie czasu tkania gobelinów z kilku tygodni do ok. pół godziny.

Szczepanik pracował też koncepcją telewizji. W 1897 r. uzyskał patent na elektryczny system reprodukowania obrazów na odległość (telektroskop), również w Wielkiej Brytanii i USA. W 1898 r. przeniósł się do Wiednia. Trzy lata później był już tak znany, że w swojej pracowni gościł tak znamienite osobistości jak m.in.: Mark Twain, który poświęcił mu dwa opowiadania, Ignacy Paderewski, Gabriela Zapolska i Kazimierz Przerwa-Tetmajer.

Podczas pobytu w Wiedniu Szczepanik wynalazł m.in. fotosculptor, caloridul oraz jedwabną tkaninę kuloodporną z cienkimi blaszkami stalowymi, która posłużyła jako materiał do sporządzania kamizelek kuloodpornych, obijano nią również powozy. To dzięki temu wynalazkowi odniósł światową sławę. Tkanina została wykorzystana do obicia karety króla Hiszpanii Alfonsa XIII, co uratowało mu życie w trakcie zamachu na jego osobę. W dowód królewskiej wdzięczności Szczepanik został uhonorowany orderem Izabeli Katolickiej, czyli najwyższym hiszpańskim odznaczeniem.  

W latach 1903–14 Szczepanik przebywał w Tarnowie, Wiedniu i Dreźnie. W tym okresie pracował głównie nad fotografią barwną, wzbogacając ją o swoje pomysły i uzyskując patenty austriackie, niemieckie i brytyjskie. Był zwolennikiem koncepcji addytywnej, która opierała się na trzech kolorach: czerwonym, zielonym i niebieskim. W tej dziedzinie zasłużył się metodą płowienia barw, a w 1902 r. uzyskał pierwsze pateny. Przyczyniła się ona do badań, z których skorzystały firmy Kodak i Agfa. Szczepanik był konstruktorem aparatu fotograficznego, wykorzystującego tę metodę, jednocześnie na trzech kliszach, z których każda przeznaczona była dla jednego koloru. W latach 1906-1914 uzyskał patenty m.in. barwoczuły papier „Utopapier”, płyty rastrowe Veracolor do fotografii barwnej, kolorymetr. W 1920 roku opatentowano jego najważniejszy z pomysłów i stał się jednym z najwcześniejszych pionierów ścieżki dźwiękowej na taśmie filmowej.

Od roku 1915 Szczepanik zajmował się w szczególności filmem barwnym, wciąż wykorzystując metodę addytywną. Nakręcił kilkanaście kolorystycznych filmów krajobrazowych, które prezentował w Niemczech i w Szwajcarii. Jednak tego typu projekcja była zbyt kosztowna, dlatego w powszechnym stosowaniu został użyty amerykański system Technicolor.

Jan Szczepanik, ze względu na swoją wszechstronność (91 oryginalnych patentów na wynalazki), już na początku XX wieku nazywany był „polskim Edisonem” i „galicyjskim geniuszem”.  Był pasjonatem nauki i posiadał kilkusettomową bibliotekę. Od 1906 r. mieszkał  w Tarnowie, ale dużo pracował w swoich pracowniach w Wiedniu i Berlinie. Każdą wolną chwilę spędzał jednak z ukochaną rodziną. W 1925 r. zaczął chorować na nowotwór. Leczył się w szpitalu w Berlinie, skąd żona przewiozła go do Tarnowa, gdzie zmarł 18 VI 1926 r. w wieku 54 lat. Przyczyną śmierci był rak wątroby. Jan Szczepanik został pochowany na Starym Cmentarzu w Tarnowie.

Fot. Wikimedia / Domena publiczna